“Je kunt je lippen naar een nieuw adres sturen”: Zelfs na vijftig jaar fascineren de raadselachtige liederen van Francesco De Gregori de Italianen

Het is een naar (en ook dom) gerucht dat Italiaanse liefdesliedjes per definitie rijmen op “amore” en doorgaans een bescheiden diepgang van gedachten laten zien.

Goede Italiaanse liedjes zitten vol ingewikkelde teksten. "Ik bied je de intelligentie van elektriciens, zodat je altijd licht hebt", luidt Paolo Conte's cultlied "Un gelato al limon". En Antonello Venditti vraagt in zijn hit "Notte prima degli esami": "Maar hoe lukt het secretaresses met een bril om met advocaten te trouwen?" Tot slot roept Francesco De Gregori's lied "Rimmel" op: "Je kunt je lippen naar een nieuw adres sturen!" Geen enkele Duitse of Zwitserse liedjesschrijver zou zulke teksten schrijven.

Let wel, zelfs in de originele Italiaanse versie zijn deze regels omslachtig. En toch worden ze gezongen, van Como tot Catanzaro, van Trapani tot Triëst. Iedereen die ooit een concert van een van de genoemde cantautori in Italië heeft bijgewoond, weet: iedereen kent deze passages uit het hoofd, ongeacht leeftijd. Tienduizenden keren zingen ze vervolgens over de intelligentie van elektriciens, secretaresses met een bril, of lippen die op het punt staan te worden gemaild. Alsof dit de meest vanzelfsprekende zinnen zijn. Veel van de regels zijn gemeengoed geworden: je vindt ze als citaten in toespraken, als koppen in krantenartikelen of in advertenties.

Toen de Italiaanse energiegigant Enel vorig jaar een reclamespotje maakte voor het EK voetbal, koos het De Gregori's "La storia siamo noi" als soundtrack. Voor televisiekijkers was het de sound van het toernooi – een enorm succes dat de Romeinse singer-songwriter er prompt van beschuldigde zijn ziel te hebben verkocht voor geld.

Toch is hun gebruik voor reclamedoeleinden het beste bewijs voor de lange levensduur van dergelijke liedjes. "La storia siamo noi" bijvoorbeeld dateert uit 1985. Een paar gitaarakkoorden en de eerste vier woorden waren voldoende om iets op te roepen bij het tv-publiek – warme gevoelens, misschien een herinnering.

Francesco De Gregori, inmiddels 74, weet dit. Daarom grijpt hij de 50e verjaardag van zijn hitalbum "Rimmel" aan als een kans om een grote tournee te beginnen. Deze begint op 23 augustus in Cattolica aan de Adriatische Rivièra met enkele openluchtconcerten in de zomer; daarna volgen optredens in grote sporthallen en kleinere clubs tot de finale in Milaan op 14 februari 2026.

Mensen zingen mee, zoals altijd. Want in Italië kent iedereen "Rimmel". Lang voordat De Gregori hits als "Viva l'Italia" of "Generale" componeerde, die ook ten noorden van de Alpen veel aandacht kregen, boekte hij met dit album zijn eerste grote succes. De plaat bleef 60 weken in de hitlijsten staan en verkocht meer dan 400.000 exemplaren. Eind 1975 was het het bestverkochte album van het jaar in Italië.

De naam Rimmel betekent overigens mascara. Het album gaat over het spelen met maskerades en het proberen ze te ontmaskeren.

De Gregori zelf verbaast zich over zijn succes destijds: "Ik vraag me vaak af hoe ik hier terecht ben gekomen, waar ik deze expressiviteit, deze taal heb ontdekt die voor die tijd zo vreemd was. Ik was pas 23 jaar oud en had nooit gedacht dat ik muzikant zou blijven", zei hij een paar dagen geleden in de literaire bijlage van "Repubblica" in een van zijn zeldzame interviews.

De Gregori, de "principe", zoals hij in Italië wordt genoemd vanwege zijn ietwat afstandelijke manier van doen, spreekt zelden met de media en vindt het niet prettig om publiekelijk zijn teksten te moeten interpreteren. Maar hij zingt, componeert en treedt nog steeds op alsof de jaren hem niet hebben aangetast, vaak samen met andere cantautori. In 2022 toerde hij langs de stadions van het land met Antonello Venditti, en vorig jaar trad hij op kleinere podia op met acteur, muzikant en komiek Checco Zalone. Het waren onverwacht ontspannen en geestige optredens van de bard, die overigens bekendstaat om zijn melancholische toon.

Maar zijn reputatie verwierf hij al in zijn beginjaren – net als veel van zijn collega's uit die tijd: Fabrizio De André, Lucio Dalla en Francesco Guccini. Samen met andere artiesten vertegenwoordigen ze het unieke klankbeeld van de Italiaanse muziek uit de jaren 70 en 80, een geest die lichtheid combineerde met maatschappijkritiek en een bijzonder verleidelijke kracht bezat.

De liedjes ontstonden echter in een sombere sfeer. Het waren de loodzware jaren, "gli anni di piombo". Een golf van extreemrechts en extreemlinks geweld overspoelde het land en vergiftigde het politieke discours. De Gregori zelf werd onderwerp van politieke debatten. Velen vonden hem te aardig, te lief, niet militant genoeg. "Rimmel" werd door sommige critici afgekraakt als een apolitiek werk. In 1976 mondde een van zijn concerten uit in een fysieke confrontatie met agressieve linkse demonstranten. Zij bekritiseerden hem vanwege zijn hoge honoraria en gebrek aan solidariteit met de arbeidersbeweging.

De Gregori beschouwde zichzelf als links. "Ik stemde op de communisten en maakte daar geen geheim van." Maar zelfs deze houding, zegt hij, was voor veel tijdgenoten een uiting van wat hij ironisch genoeg een "gevaarlijke burgerlijke ontsporing" noemt. "Dat waren de tijden, en ik zat er middenin."

Zijn liedjes werden echter sterker onder de omstandigheden. Alleen tegen de achtergrond van die loodzware jaren konden ze hun bijzondere resonantie ontvouwen, die ze tot op de dag van vandaag nog steeds draagt. De peinzende teksten, raadselachtige zinswendingen en poëtische verdraaiingen leidden weg van de zwart-wit-sfeer van het ongebreidelde geweld in Italië, wat een welkom contrast creëerde – en enige afleiding. Iedereen vond zijn eigen lijn in de liedjes, die ze koesterden.

"Rimmel" en vele andere nummers uit die tijd danken hun kracht ongetwijfeld aan die jaren – en decennia later profiteren ze ook van de nostalgische tijdsgeest die het land vandaag de dag in zijn greep houdt. De globalisering heeft veel zekerheden weggenomen, en ook in Italië is geen middel onbenut gelaten. Het is dan ook logisch om het verleden enigszins te romantiseren. Ook Antonello Venditti surft mee op deze golf. Een paar weken geleden begon hij aan een reminiscentietournee. Zijn album "Notte prima degli esami" viert dit jaar zijn veertigjarig jubileum.

De melodieën en teksten van de Cantautori, die in het collectieve geheugen van de Italianen gegrift staan, juist omdat ze meer bieden dan simpele rijmpjes op "amore", werken nog steeds. En ze zijn opmerkelijk goed verouderd.